https://fr.wikipedia.org/wiki/Liste_des_souverains_de_Pologne
1	II. Tło dyplomatyczne kampanii polskiej Györgya Rakoczego II w 1657 roku	https://pl.wikipedia.org/wiki/Jerzy_II_Rakoczy
2		https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_II_Kazimierz_Waza
3	Kármán Gábor
4	II. DYPLOMACYJNE TŁO KAMPANII GYORGYA RÁKÓCZIEGO W 1657 ROKU*	http://wanclik.free.fr/Wenzik-edelleute.htm
5	Kampania 1657 r., rozpoczęta z zamiarem zdobycia tronu polskiego i przynajmniej jak największej części terytorium Rzeczpospolitej, nie tylko Panowanie księcia siedmiogrodzkiego Györgya Rakoczego to jedno z najbardziej znanych wydarzeń w całej historii Księstwa Siedmiogrodzkiego XVII wieku. Ocena niepowodzenia ambitnych planów, a zwłaszcza zdobycia armii siedmiogrodzkiej przez Tatarów, rozpoczęła się zaraz po nadejściu tragicznych wieści i nie ulegało wątpliwości, że współcześni oceniali porażkę księcia jako punkt zwrotny w losach, boski cios – zwłaszcza w świetle następującego po nim kryzysu politycznego, wyniszczających kampanii osmańskich i gryzącej wojny domowej. Do dziś wojna w Polsce żyje w myśleniu historycznym jako koniec złotego wieku Siedmiogrodu – co nie jest niczym dziwnym, jeśli weźmiemy pod uwagę, że po pół wieku wojny osmańskie ponownie spustoszyły ziemie księstwa, a po ponad pół dekadzie kryzysu wyłoniło się rozdarte politycznie państwo, które straciło jedną trzecią swojego terytorium. Wiedząc o tym wszystkim, jest rzeczą naturalną, że nawet wśród współczesnych toczyła się gorąca debata na temat tego, kto jest odpowiedzialny za tragiczne wydarzenia, i chociaż niektórzy kaznodzieje protestanccy nawoływali do pokuty, wyrażając wspólną odpowiedzialność całego narodu, nie można było również zaniedbać identyfikacji osób odpowiedzialnych osobiście. Jeden z dominujących dyskursów — który pojawiał się w wielu miejscach, od literatury otwartej, przez kanały podżegające, po różne dzieła historyczne czy korespondencję prywatną — nawoływał do błędów popełnionych przez księcia, a zwłaszcza do jego grzechu moralnego, arogancji i braku oceny realistycznych uposażeń. Wręcz przeciwnie (a nawet do pewnego stopnia przewidując to), pojawił się kontrdyskurs, który uniewinnił Rakoczego i zrzucił odpowiedzialność za przegraną wojnę na szwedzkiego króla Gusztáva Károly'ego X (1654–1660), który rzekomo go zawiódł, a nawet zdradził i został oskarżony o zdradę.	https://fr.wikipedia.org/wiki/Marie-Anne_de_Neubourg
6
7	Badanie przeprowadzono w ramach programu OTKA NK nr 81984.
8
9	Na temat współczesnej debaty wokół kampanii 1657 roku i jej roli w XVII-wiecznym dyskursie publicznym zob
10	Jónás Ilona:
11	Uznanie kampanii polskiej 1657 r. w Siedmiogrodzie. Annales UniversitatisScientiarum Budapestiensis de Rolando Eöt vös Nominatae, Sectio Historica 6. (1964) 109–121.;
12	Lukács Zs. Tibor:
13	Współczesna propaganda i II. Werdykt György Rakoczego. Aetas (1995: nr 1-2) 68-94;
14	Csorba Dávid:
15	Rok 1657 jest jednym z literackich toposów narodowego poglądu na historię. Studia Litteraria 41. (2003) 132–154.;
16	Szabó András Péter:
17
18
19
20
21
22	Kwestia ta przez bardzo długi czas znajdowała się w centrum zainteresowania literatury zajmującej się szczegółowo dziejami wojny 1657 roku. Dzieje się tak dzięki temu, że choć opracowano historię zdarzeń operacyjnych kampanii i kilkakrotnie prezentowano manewry wojskowe, spośród manewrów dyplomatycznych stojących za działaniami zbrojnymi tylko II. Odkryto konsultacje między György Rákóczi a Gusztávem Károly X.
23
24	Ważną okolicznością jest to, że dokumentacja tego w archiwach państwowych w Sztokholmie zachowała się w możliwie nienaruszonym stanie pod koniec XIX wieku.
25	Szilágyi Sándor
26	pojawiały się w jego publikacjach źródłowych, tylko zwiększyły dominację tematu w rekonstrukcjach historycznych.
27
28	Choć z punktu widzenia tematu zwroty akcji w stosunkach szwedzko-siedmiogrodzkich mają oczywiście szczególne znaczenie, wydaje się nieproporcjonalne, że poważna próba poznania znacznie ważniejszej z punktu widzenia punktu zwrotnego epoki reakcji Porto z 1657 roku została podjęta dopiero w ostatniej dekadzie; Tymczasem aspekty związane z centralnymi aspiracjami monarchii habsburskiej, która również odegrała ważną rolę w kryzysie po 1657 r., czy polityka węgierskiego zakonu królewskiego nie poświęcono nawet tyle uwagi.
29
30	Dlatego w moim opracowaniu podejmuję próbę przywrócenia równowagi i przedstawienia kompleksowego opisu gier dyplomatycznych, jakie toczyły się wokół kampanii polsko-rosyjskiej od jej początku do II wojny światowej. Do czasu powrotu resztek armii Györgya Rakoczego.
31	Sukcesy sojuszu szwedzko-siedmiogrodzkiego od stycznia do czerwca 1657 r
32	II. György Rákóczi był potępiany przez wielu jemu współczesnych, a także przez wielu późniejszych historyków za swój pospieszny i nieprzemyślany krok, mimo że gdy 18 stycznia 1657 r. wyruszał na Polskę, był zdecydowany na podjęcie decydującego kroku w przypadku serii negocjacji dyplomatycznych, wznawianych nieustannie od ponad siedmiu lat. Dom Rakoczych zdobył tron ​​polski w 1650 roku
33	KÁRMÁN GÁ BOR
34
35	Najważniejsze, szczegółowe relacje z kampanii 1657 r.:
36	Szilágyi Sándor:
37	György Rakoczy II. (Węgierskie biografie historyczne) Bp 1891. 172–198.;
38	Carl Wibling:
39	Karol X Gustaw i Jerzy Rakoczy II. Lund 1891. 39–57;
40	Gebei Sándor:
41	II. Kampania Györgya Rakoczego w Polsce, 1657. Hadtörténelmi Közlemények 105. (1992: nr 2) 30–64.;
42	Uõ:
43	II. Polityka zagraniczna Györgya Rakoczego (1648–1657). Bp 2004. 147–194.; odpowiednio jego wcześniejsza wersja:
44	Uõ
45	II. Polityka zagraniczna Györgya Rakoczego, księcia Siedmiogrodu (1648–1657). (Acta Academicae Pedagogicae Agriensis. Nowa seria, sectio historiae23.) Eger 1996.
46
47	Ze szwedzkiego materiału archiwalnego, Riksarkivet, Sztokholm (dalej RA); Diplomatica Turcica bihang Transylvanica obj. 2–4 lub Riksregistraturet (dalej RR) opublikowana w osobnym druku
48	Carl Evert Taube
49	barona, dzięki współpracy ówczesnego dyrektora archiwum: Transylwania i Wojna Północno-Wschodnia
50
51	I–II wyd. Sándor Szilágyi. Bp 1890-1891. (dalej EÉKH).
52
53
54	Papp Sándor:
55	II. György Rakoczego i Porta. W: Pełen cykl fortuny i. M. 99-170, tutaj 146-161. 1657-1658 W swoim artykule o szwedzkiej ambasadzie w Konstantiná Poly w 2016 roku, relatywnie szczegółowo opisałem zmianę nastawienia portu do Transylwanii:
56	Kármán Gábor:
57	Szwedzka dyplomacja w Porte 1657–58. Claes R
58	å
59	jagnięcina i ambasada Gottharda Wellinga w Konstantynopolu. Sic Itur ad Astra 13. (2001: nr 1-2) 53-85, odpowiednio. l. już
60	B. Szabó János
61	és
62	Sudár Balázs
63	pisze w tym numerze. – Pierwsze kroki w mapowaniu reakcji głównych aktorów węgierskiej polityki porządkowej na kampanię 1657 roku
64
65
66
67
68	w trakcie jego prób negocjacyjnych partnerzy do negocjacji oczywiście zmieniali się w czasie, ale księciu wydawało się, że tak sprzyjającej sytuacji nigdy wcześniej nie było. W poprzednich latach nie dość, że udało mu się podporządkować sobie wojewodów mołdawskiego i Havašalfölda, wyciągając od nich podatki i obietnice pomocy wojskowej, to jeszcze we wrześniu 1656 roku jego pełne zwrotów akcji pertraktacje z hetmanem kozackim Bohdanem Chmielnickim zakończyły się pomyślnie i w ten sposób doszło do zawarcia sojuszu obronnego między dwoma czynnikami politycznymi.
69
70	Armia interwencyjna dowodzona przez księcia odzwierciedlała również złożoność jej systemu federalnego: oprócz 18 000 kawalerii i 5 000 piechoty, które przybyły z Siedmiogrodu, przybyło 6 000 żołnierzy z obu województw, aw lutym dołączyło do niej 20 000 Kozaków.
71
72	Jednak książę Siedmiogrodu z trudem wyruszyłby ze swoimi wojskami, gdyby oprócz sojuszników z Europy Wschodniej nie udało mu się pod koniec 1656 roku zawrzeć bardzo korzystnego kontraktu z jednym z wielkich mocarstw epoki, Królestwem Szwecji. Po wcześniejszych sporadycznych inicjatywach II. W 1655 r. György Rákóczi zaczął aktywnie zabiegać o kontakt z Gusztávem Károlym X ponownie w 1655 r., kiedy został skonfrontowany z niesamowitymi sukcesami króla szwedzkiego w jego kampanii przeciwko Rzeczpospolitej. Unia polsko-litewska, osłabiona wojną z Moskwą, toczącą się już od roku z poważnymi stratami i własnymi napięciami wewnętrznymi, rozpadła się w błyskawicznym tempie, gdy nadeszły wojska króla szwedzkiego: działania wojenne rozpoczęły się w lipcu 1655 r. (1648-1668) opuścił kraj i szukał schronienia na Śląsku.
73
74	Nic dziwnego, jeśli
75	TŁO DYPLOMATYCZNE WOJNY POLSKIEJ 1657 ROKU
76
77
78	O tym wszystkim l. szczegółowo
79	Gebei S.:
80	II. Polityka zagraniczna Györgya Rakoczego i. M. 16–147;
81	KármánGábor:
82	Polityka zagraniczna Siedmiogrodu po pokoju westfalskim. Bp 2011.
83
84	Numery pochodzą z listu wysłanego do ambasadora szwedzkiego pod Rakoczami, Heinricha Coelestinusa von Sternbach, do Gusztáva Károly X (między Jarosławem a Przemyślem, 12/22 II 1657). EEKH II. 272. Można sobie wyobrazić, że armia została później uzupełniona o nowe kontyngenty, ponieważ kilka raportów z późniejszych etapów wojny wskazuje na wyższą łączną liczbę około 60 000. Na przykład György Szelepchényi III. W meldunku do Ferdynanda (obóz pod Przeworskiem, 5 III 1657). Węgierskie Archiwa Narodowe, Budapeszt (zwane dalej MOL); Archiwum Kancelarii Węgierskiej, A 98, Transylvanica fol. 1165r. Przypisywany księciu Anhalt, ale w rzeczywistości napisany przez Erika Dahlberga
85	relatio
86	Zna około 24 000 Węgrów i 35 000 Kozaków (RA Militära ämnessamlingar M 1295 fol. 4v.; o autorstwie zob.
87	Arne Stade:
88	Historia wojenna Erika Dahlberga i Carla X Gustafa. [Acta Universitatis Stockholmiensis. Stockholm Studies in History 12./Carl X Gustaf-studier 3.] Stockholm1967. 215.). Samuel Pufendorf, autor kroniki czynów Gusztáva Károly X, i Hugues de Terlon, francuski dyplomata, który był z królem, znają około 60 000 osób; ten ostatni wspomina, że ​​nie wziął pod uwagę masy używanej do utrzymania artylerii i paszy:
89	Samuel von Pufendorf:
90	Derebus a Carolo Gustavo […] gestis commentariorum libri septem. Norymberga 1696. 257. [IV. 14.]; Memoirs du chevalier de Terlon. Pour rendre compte au Roy, de ses Négotiations, depuis l’année 1656. jusqu’en 1661. Tome premier. Paryż 1681. 49–50. Ostatecznie w kwietniu oficer służby szwedzkiej Patrick Gordon odnotował liczebność armii siedmiogrodzkiej następująco: 12–15 tys. kawalerii, 5 tys. piechoty mołdawskiej, 5 tys. żołnierzy mieszanych i służby, 2 tys. artylerii, 800 żołnierzy dworskich i 6 tys. Tagebuch des Generalen Patrick Gordon während seiner Kriegdienste unter den Schweden und Polen vom Jahre 1655 do 1661, undseines Aufenthaltes in Rußland vom Jahre 1661 do 1699. I. Bd. Veröff. MA Obolenski - MC Posselt. Moskwa 1849. 136.
91
92
93	Jan Wimmer:
94	Wojna Polski ze Szwecją 1655-1660 – przegląd operacyjny. W:
95	Arne Stade – Jan Wimmer
96	: Wojna Polski ze Szwecją 1655–1660. Studia z historii wojskowości. (badania Karola X Gustawa 5.)
97
98
99	II. György Rákóczi pomyślał, że chciałby mieć udział w owocach zapierających dech w piersiach sukcesów szwedzkiego króla – tak jak nie można się dziwić, że Gusztáv Károly X nie specjalnie reagował na sondowania siedmiogrodzkiego księcia, dopóki nie potrzebował wsparcia. Sytuacja ta miała miejsce późną wiosną 1656 roku. Gusztávowi Károly X nie tylko nie udało się zostać królem Polski, ale musiał też stawić czoła rosnącej liczebnie i zorganizowanej opozycji. Skuteczność tego powiększył również fakt, że Kázmér János zdołał za pośrednictwem Habsburgów zawrzeć rozejm z Moskwą, dzięki czemu skończył się ciężar wojny na dwóch frontach na polach bitew Rzeczypospolitej. Z drugiej strony Gusztávowi Károly X udało się zabezpieczyć Vilmos Frigyes, stolicę Brandenburgii, na drodze kontraktu, częściowo przymusem, a częściowo hojnymi ofertami, ale musiał zmierzyć się z faktem, że jego władza nie wystarczyłaby do utrzymania podbitych terytoriów. Dlatego wysłał teraz dwóch swoich dyplomatów, Heinricha Coelestinusa von Sternbacha i Gottharda Wellinga, do Transylwanii z federalną ofertą. Później pozycja władcy szwedzkiego w Polsce uległa dalszemu pogorszeniu. Latem 1656 r. rosyjski car Aleksiej I (1645–16767) przypuścił atak na szwedzkie posiadłości inflanckie i choć zwyciężył w największej bitwie wojny z Gusztávem Károlym pod Warszawą, był nieustannie wypychany z terytorium Rzeczypospolitej, m.in. musiał zrezygnować ze stolicy Polski
100
101	Nic dziwnego, że gdy król szwedzki został poinformowany w listopadzie 1656 r. II. O chęci zawarcia sojuszu przez księcia Györgya Rakoczego bardzo entuzjastycznie przekazał tę wiadomość swoim doradcom i od razu ustąpił w kwestiach utrudniających porozumienie. Podczas negocjacji szwedzko-siedmiogrodzkich poważnym problemem były przez cały czas trudności komunikacyjne, a mianowicie to, że poczta z Siedmiogrodu dotarła do rąk króla szwedzkiego po trzech miesiącach. 6 grudnia 1656 r. Sternbach i Welling podpisali dokument zwany traktatem z Radnot, nie znając ostatecznego stanowiska ich władcy w kilku kwestiach: tekst umowy odnosił się do nich do dalszych negocjacji. W każdym razie kwestie pomyślnie wyjaśnione w dokumencie nakreśliły możliwie ambitny plan, w którym ziemie Rzeczpospolitej zostałyby podzielone między króla szwedzkiego i księcia siedmiogrodzkiego (niektóre tereny otrzymał także elektor brandenburski Vilmos Frigyes i Bogusław Radziwiłł, znany jako przywódca protestantów litewskich). Károly X. Gusz táv zezwoliłby również na użycie polskiego tytułu królewskiego do II. Do György Rakoczego.
102
103
104	KÁRMÁN GÁ BORStockholm 1973. 337–339.;
105	Robert I. Frost:
106	Po potopie. Polska – Litwa i druga wojna północna, 1655–1660 . Cambrid GE 1993. 46–47.;
107	Peter Englund:
108	Niezwyciężony. O szwedzkiej epoce wielkiego mocarstwa i człowieku w jej środku. Sztokholm 2000. 190–195.;
109	Andrej Kotljarchuk:
110	W cieniu Polski i Rosji: Wielkie Księstwo Litewskie i Szwecja w kryzysie europejskim połowy XVII wieku
111
112	Century. (Södertörn Doctoral Dissertations 4.) Huddinge 2006. 91–183.;
113	GebeiS.:
114	II. Polityka zagraniczna Györgya Rakoczego i. M. 79–87;
115	Kármán G.:
116	Polityka zagraniczna Transylwanii I. M. 303–310.
117
118
119	Wimmer, J.:
120	Wojna polska w m. 353–375.;
121	Frost, R. I.:
122	Po potopie I. M. 53–70.;
123	Englund, P.:
124	Niezwyciężony w m. 317–438.;
125	Gebei S.:
126	II. Polityka zagraniczna Györgya Rakoczego i. M. 90–119;
127	Kár-mán G.:
128	Polityka zagraniczna Transylwanii I. M. 312–325.
129
130	Publikacja tekstu umowy Radnót: EÉKH II. 190–196. Szczegółowo zrekonstruowałem negocjacje prowadzące do zawarcia umowy w poprzednim artykule:
131	Kármán G.:
132	Polityka zagraniczna Transylwanii I. M. 326–
133
134
135	Rozpoczynający wojny książę siedmiogrodzki ufał jednak nie tylko sile militarnej własnej i sojuszników, ale także temu, że odniesie sukces tam, gdzie Gusztáv Károly X poniósł porażkę już na początku 1656 r. Mógł uznać za zachęcający znak, że obok elity kalwińskiej i socyńskiej, która tradycyjnie uważała Rakoczych za swoich zwolenników, ale coraz bardziej traciła na znaczeniu w życiu politycznym Rzeczypospolitej, w latach 1655-1656 zwróciło się do niego kilku katolickich książąt polskich z propozycją obwołania go królem. Oprócz hetmana koronnego Stanisława Potockiego i marszałka wielkiego koronnego Jerzego Lubomirskiego wiosną 1656 r. przybył także poseł samego króla Kazmera Jánosa, który również złożył niepewną propozycję nadania polskiego tytułu królewskiego w zamian za poparcie księcia.
136
137	To nie przypadek, że György Rákóczi starał się umieścić go w manifestacji swoich wojsk jak najbardziej neutralnie – nie mówił więc o prawach wyznań protestanckich, ale ogólnie o reputacji wolności psychicznej – i wspomniał wyłącznie o Polakach, nie odnosząc się nawet do faktu, że Károly Ospolitic ziemia.
138
139	W ten sam sposób postąpił w swoim liście do palatyna Ferenca Wesselényiego, a jego wysłannik Jónás Mednyánszky poinformował w ten sam sposób w Wiedniu księcia Johanna Weikharda von Auersperg, przedstawiciela dworu habsburskiego, cesarskiego mistrza dworu i przewodniczącego Tajnej Rady (1655–1657).
140
141	Jednak szwedzkie stowarzyszenie nie ukrywało się nawet przez miesiąc. Ludzie Jerzego Lubomirskiego przechwycili meldunek wysłany przez Sternbacha i Wellinga do ich króla, a hetman koronny poinformował wszystkich zainteresowanych o rozwoju sytuacji.
142
143	W pierwszym miesiącu kampanii książę siedmiogrodzki musiał liczyć się z tym, że jego oczekiwania co do polskiego poparcia nie zostaną spełnione: zamiast oczekiwanej armii magnatów, Koniecpolskiego, Wiśniowieckiego, Sapiehy i innych, dołączył do niego bardzo niewielki kontyngent.
144	TŁO DYPLOMATYCZNE WOJNY POLSKIEJ 1657 ROKU
145
146	346., vö. még
147	Szilágyi S.:
148	II. Rákóczi György i. m. 156–170.;
149	Gebei S.:
150	II. György Rákóczi, wódz Transylwanii i. M. 166-173;
151	UO:
152	II. Rola György Rakoczego w próbie podziału Rzeczpospolitej (1656-1657). Wieki 134. (2000) 801–848, głównie 820–835.
153	10
154
155	Gebei S.:
156	II. Polityka zagraniczna Györgya Rakoczego i. M. 99–102;
157	Kármán G.:
158	Polityka zagraniczna Transylwanii I. M. 316-318, 328-329, 337-338.
159	11
160	II. György Rá kóczi ma ni szata (Kolozsmonostor, 31 grudnia 1656). EEKH II. 129. Na temat zasadności kampanii polskiej zob
161	Gábor Kármán:
162
163	Bellum iustum
164	-argumenty II. György Rakoczi w czasie wojny. Wieki 140. (2006). 939-971, tu 949-954;
165	UO:
166	Polityka zagraniczna Transylwanii I. M. 372–378.
167	II. György Rákóczi, wódz Transylwanii i. M. 166-173;
168	UO:
169	II. Rola György Rakoczego w próbie podziału Rzeczpospolitej (1656-1657). Wieki 134. (2000) 801–848, głównie 820–835.
170	10
171
172	Gebei S.:
173	II. Polityka zagraniczna Györgya Rakoczego i. M. 99–102;
174	Kármán G.:
175	Polityka zagraniczna Transylwanii I. M. 316-318, 328-329, 337-338.
176	11
177	II. György Rákóczi z nim do Renc Wesselé nyi (Szynyérváralja, 11 stycznia 1657). MOL A 98, fol. 1145.; Protokół w sprawie przyjęcia Jónása Mednyánszky'ego w Auersperg (31 stycznia 1657): Wspomnienia zgromadzeń siedmiogrodzkich ze wstępami historycznymi. XI. 1649-1658. wyd. Sándor Szilágyi. Bp 1886. (dalej EOE XI.) 249.; Rozprzestrzenianie się Mednyánszky'ego III. do Ferdynanda (bez daty), aneks do raportu Schwedera Dietricha Kleihe do Gusztáva Károly X (Wiedeń, 21/31 I, 1657): RA Germanica t. 283. L. nawet II. Instrukcja György Rákóczi do Mednyánszky (Szamosújvár, 6 stycznia 1657). Monvmenta Hungarica to węgierskie wspomnienia. wyd. György Károly Rumy. Szkodnik 1817
178	tom I 263–267.
179	13
180	Stąd dowiedział się o tym wojewoda węgierski, l. List Ferenca Wesselényiego III. do Ferdynanda (Murány, 6 stycznia 1657). MOL A 21, Archiwum Kancelarii Węgierskiej, Rejestr Kancelarii Królewskiej Węgier, Litterae palatinorum 2. cs. nr 542.
181
182
183	Pod przywództwem przebywającego u niego emisariusza Lubomirskiego Michała Stanisławskiego.
184	14
185	Jednak hetman koronny Potocki sprawił księciu największe rozczarowanie, który zaprzeczył jakoby zaprosił Rakoczego na tron ​​polski, we własnym manifeście obalił twierdzenia władcy siedmiogrodzkiego i wykazał się wrogością.
186	Manifest, którego rozpowszechnieniu Polacy wszelkimi sposobami uniemożliwili, nie odniósł więc wielkiego wrażenia, wywołał raczej napięcie między Rakoczym a jego sojusznikami: towarzyszący mu w kampanii Sternbach zaprotestował z powodu jego brzmienia i pominięcia wzmianki o Szwedach.
187	16
188	Logika podboju wymagałaby, aby II. György Rákóczi zdobywa większe miasta województwa ruskiego położone najbliżej granicy Marámaros, Lwów, Sambor i Przemyśl, zabezpieczając w ten sposób połączenie z zapleczem, ale nie uczyniono tego ze względu na pilność czasu: książę był zadowolony z deklaracji miast o neutralności.
189	17
190	Fakt, że interwencja Rakoczego była potrzebna do jak najszybszego wyzwolenia otoczonego wojskami polskimi Krakowa, był też powodem podpisania traktatu radnóckiego w „niedokończonej” formie. Na wieść o wkroczeniu wojsk siedmiogrodzkich Jerzy Lubomirski wycofał się z murów miasta, ale pierwszym celem militarnym księcia nadal było umieszczenie własnego garnizonu w dawnej stolicy.
191	18
192	Korzystając z tego prawa, nabytego w kilku etapach podczas rokowań w Radnót, mógł bez ciosu miecza zyskać spory prestiż – co wcale nie było bez znaczenia, jeśli weźmiemy pod uwagę, że Portán musiał wkrótce ogłosić swoją akcję w Polsce i musiał wykazać się szybkimi sukcesami, aby uniknąć riposty. II. György Rákóczi dotarł wreszcie do Krakowa pod koniec marca i odebrał klucze do miasta od jego dowódcy, sołtysa szwedzkiego 1054.
193	WINO KÁRMÁN GÁ
194	14
195	O oczekiwaniach szefa l. list do Zsuzsanny Lorántffy (Strij, 3 II 1657). Akta rodzinne dwóch György Rakoczych. (Monumenta Hungariae Historica I.: Diplomataria XXIV.) Wyd. Sándor Szilágyi. Bp 1875. (dalej MHHD XXIV.) 512.
196	15
197	List Sternbacha do Gusztáva Károly X (między Jarosławiem a Przemyślem, 12/22 II 1657). EEKH II. 272.;
198	Vilmos Schmidt:
199	II. György Rakoczego w Polsce w 1657 roku według współczesnych źródeł polskich. W: Roczniki Er délyi Muzeum-Egylet III. (1864–1865). wyd. Sámuel Brassai. Cluj 1866. 101–109, tu 105;
200	Gebei S.:
201	II. Polityka zagraniczna Györgya Rakoczego i. M. 147–149.
202	16
203	Sternbach przywiózł go do Kár X. oly Gusz táv (Szamosújvár, 27 grudnia 1656/6 stycznia 1657). EEKH II:260. Szepes rektor János Pálfalvai poinformował abp György Lippay z Esztergom, że „ci, którzy zaczęli publikować jego manifest [tj. do Rakoczego], tych zabrali Polacy, niektórych powieszono, a niektórych przeznaczono do lochu”. Archiwa Primási, Esztergom; Archivum Saeculare, Acta Radicalia (dalej PL AS Act. Rad.) Classis X. Nr 196. 1657. styczeń-czerwiec. P. 49. Cytuję tu i dalej źródła współczesne (w tym opublikowane) w transkrypcji znormalizowanej dla lepszej czytelności.
204	Sternbach z nim do Károly X. Gusz táv (Strij, 3/13 lutego 1657). EEKH II. 268. Zgodność premyœla z produktem głównym:
205	Szadeczky
206
207	La jos:
208	Dane do dziejów kampanii polskiej 1657 r. Archiwa historyczne (1881) 200–202; O deklaracji neutralności Lwowa l.
209	V. Schmidta:
210	II. György Rakoczi i. M. 102–105.
211	18
212	Posłowie szwedzcy zostali poinformowani przez burmistrza Krakowa Paula Würtza o pilności sytuacji l. List Sternbacha i Wellinga przynosi X. Károly Gusz táv (Gyu la fe Hérvár, 30 listopada/10 grudnia 1656). EEKH II. 196–202; List Johanna Christopha von Fragsteina o rezygnacji z oblężenia Krakowa III. do Ferdynanda (Kalisz, 26 II 1657). Austriackie Archiwa Państwowe, Wiedeń; Haus-, Hof- und Staatsarchiv (zwany dalej HHStA), Staatenabteilungen Polen Kt. 69. konw. 1657 luty fol. 99 r.
213
214
215	od niespokojnego Paula Würtza.
216	19
217	Był jednak nieco niezdecydowany co do następnego kroku: szwedzcy uczestnicy rady wojennej odbywającej się w mieście, Würtz i Sternbach, zaproponowali rozwiązanie, że natychmiast wyruszy w pościg za wojskami Lubomirskiego, ale i tak je odrzucił, aby hetman koronny mógł zjednoczyć swoją armię z armią Stefana Czarnieckiego.
218	20
219	Przyczynę braku zdecydowanych działań zbrojnych można zapewne tłumaczyć nie tylko brakiem doświadczenia księcia w sprawach wojskowych — czyli poza bardzo krótką kampanią w górach w 1655 r. Rakoczi nigdy wcześniej nie znajdował się w „ostrej sytuacji” — mogła to zrównoważyć rutyna Jánosa Kemény'ego, pełniącego funkcję naczelnego wodza armii. Co najmniej równie ważną rolę odegrał fakt, że książę nadal nie chciał zrezygnować z fikcji, jakoby jego osoba mogła stanowić polityczne rozwiązanie kryzysu Rzeczypospolitej – szanse na to zniweczyłby natomiast mocno ofensywny ruch zbrojny skierowany otwarcie przeciwko głównym dostojnikom polskiej korony. Strony zostały wyprowadzone z impasu przez przybycie króla szwedzkiego. Gusztáv Károly X dowiedział się o zawarciu traktatu radnóckiego w połowie lutego w Marienburgu w Prusach, ale rokowania pokojowe prowadzone w Gdańsku z mediacją francuską zostały wstrzymane do czasu wiadomości o wkroczeniu wojsk Rakoczego na terytorium Rzeczypospolitej.
220	Miało to miejsce w drugiej połowie marca: król szwedzki na wieść o tym ponownie dostrzegł poważną okazję do wsparcia swoich roszczeń terytorialnych sukcesem militarnym i natychmiast wyruszył na południe ze swoją 7-tysięczną armią, w tym 3000 żołnierzy przybyłych z Brandenburgii, pod dowództwem hrabiego Georga Friedricha von Waldeck.
221	22
222	Uroczyste spotkanie obu władców
223	TŁO DYPLOMATYCZNE WOJNY POLSKIEJ 1657 ROKU
224	###
225	19
226	II. List Györgya Rakoczego do Zsuzsanny Lorántffy (Kraków, 29 III 1657). MHHD XXIV. 515.; W swoich wspomnieniach Hugues de Terlon - który prawdopodobnie czerpał informacje od Würtza - szczegółowo opisuje złowieszcze znaki, które pojawiły się podczas marszu: pogoda nagle zmieniła się z najjaśniejszego słońca na zimne, a stopa Rakoczego podczas zsiadania z konia zaplątała się w strzemię i głowa opadła mu na plecy.
227	Terlon, H.:
228	Wspomnienia I. M. 43.; Opowiada o tym ostatnim zdarzeniu
229	Johna Bethlena
230	także: Historia Siedmiogrodu 1629–1673. Bród. Judit P. Vásárhelyi, redaktor. József Jankovics. Bp 29. 1993.
231	20
232	Według relacji Terlona, ​​​​naczelny dowódca armii siedmiogrodzkiej János Kemény również sprzeciwił się temu:
233	Terlon, H.:
234	Wspomnienia I. M. 45–48. O zjednoczeniu obu armii Rzeczypospolitej w Małopolsce l.
235	Wimmer, J.:
236	Polski krig i. M. 378.
237	21
238	Król szwedzki dokładnie poinformował swoich polskich negocjatorów, że nie może już kontynuować rokowań z wyłączeniem Siedmiogrodu i Kozaków, l. list francuskiego mediatora Antoine de Lumbres do Korony Francuskiej (Danzig, 16 III 1657). Recueil de Documents Concernant l’histoire des pays Roumains tyrés des archives de France XVI-e et XVII-e si
239	itp
240	zasadzka Ed. IoanHudiþã. Iaşi 1929. 113–114. O wielu skandalach l. już
241	Pufendorf S.:
242	De rebus I. M. 249–251. [ŁUK. 6]. Na wieść o traktacie Radnót l. Listy Gusztáva Károly'ego X II. György Rákóczi i Sternbach (Marienburg, 9[/19] lutego 1657). EEKH II. 269-270, odpowiednio RA RR cz. 310. fol. 262v–263r. Daty podaję według kalendarza gregoriańskiego wszędzie tam, gdzie w pierwotnym źródle użyto daty juliańskiej, w nawiasach podaję datę późniejszą.
243	22
244	Gusztáv Károly X. podzielił się wiadomością o przybyciu Rakoczego do Vilmosa Frigyesa 19 marca. Geheimes Staatsarchiv Preußischer Kulturbesitz, Berlin-Dahlem (dalej GStA PK); I. Hauptabteilung Geheimer Rat Rep. 11. Auswärtige Beziehungen: Akten Nr. 10168. fol. 12. O odejściu jego armii, l. II. Akt został spisany do György Rá kóczi (Thorn, 13 marca [/23], 1657). RA RR cz. 311. fol. 598–599. O celach wojennych króla: meldunek Waldecka do Frigyesa Vilmosa elektora brandenburskiego (obóz pod ¯ychlinem, 28 III 1657 [/7 IV]). Urkunden und Aktenstücke zur Geschichte des Elector Friedrich Wilhelm von Brandenburg. VIII. Bd Politische Verhandlungen. V. Bd. Hrsg. Bernhard Erdmannsdörffer. Berlin 1884. 162–163. O istnieniu armii
245	Wimmer, J.:
246	Polens krig im. 378. Terlon, który podróżował z królem, również pisze o armii liczącej 6-7 tysięcy ludzi.
247	Terlon, H.:
248	Wspomnienia I. M. 53–54.
249	miało miejsce 11 kwietnia 1657: II. György Rákóczi odwiedził króla szwedzkiego w obozie pod Modliborzycami, a Gusz Károly X odwzajemnił ten gest sześć dni później pod Æmielowem.
250	23
251	W okresie między dwiema ceremoniami negocjowano dalsze plany. Gusztáv Károly X musiał zdawać sobie sprawę z ambiwalencji intencji księcia siedmiogrodzkiego, gdyż — przynajmniej według relacji przebywającego u niego ambasadora Francji, barona Huguesa de Terlona — otwarcie zapytał podczas narady wojennej, czy II. Czy György Rakoczi chce spróbować pozyskać polską szlachtę, aby zostać wybranym na króla, czy raczej chwycić za broń? i zaoferował swoje poparcie dla tej ostatniej sprawy. Według Terlona książę siedmiogrodzki oświadczył, że nie potrzebuje korespondować z polskimi generałami i wierzył, że sforsowanie ich siłą przyniesie mu większą chwałę. Choć baron francuski nie był obecny na konferencji, jego informacja o stanowczym stanowisku Rakoczego wydaje się autentyczna, gdyż właśnie temu miały służyć następujące operacje: wepchnięcie wojsk polskich do walki i tym samym jak najszybsze rozstrzygnięcie. W związku z tym obaj władcy zdecydowali, że zjednoczona armia wyruszy w kierunku Brześcia Litewskiego. Twierdza zbudowana u zbiegu Bugu i Muhawca znajdowała się w kluczowym strategicznie miejscu, jej posiadanie otworzyłoby drogę na Litwę, Mazowsze i Ukrainę - co więcej, jako że był to jeden z nielicznych obszarów Rzeczypospolitej, który do tej pory pozostał nietknięty podczas wojny, wydawał się również wyborem korzystnym z punktu widzenia wyżywienia wojsk.
252	24
253	Poza wyznaczeniem celów wojennych, podczas reszty armii w Zawichosti, obaj władcy mieli też okazję zrobić coś dla wzmocnienia dyplomatycznego zaplecza ich wspólnego przedsięwzięcia. Chociaż Gusztáv Károly — w odpowiedzi na wielokrotne namowy Györgya Rakoczego — już jesienią 1656 roku zlecił poselstwu wizytę w Bright Porta, Claes R.
254	baranek wyruszył w drogę dopiero kilka miesięcy później, a wtedy król nie miał od niego wiadomości przez długi czas. W celu zapewnienia sojuszu o dobrej woli, szwedzki władca wysłał do Konstantynopola innego wysłannika, Gottharda Wellinga, który właśnie wrócił z Ukrainy, do Konstantynopola, R.
255	the
256	lambal z tą samą instrukcją, w której wsparciem dyplomacji siedmiogrodzkiej jest mel-1056
257	WINO KÁRMÁN GÁ
258	Sándor Gebei
259	odnosząc się do danych rosyjskich, pisze o 10–12 000 ludzi, ale przytacza też źródło, które wyraźnie przesadza, podając liczbę armii Gusztáva Károly'ego znacznie wyższą, bo 17 000 ludzi.
260	Gebei S.:
261	II. książę siedmiogrodzki György Rakoczi i. M. 209, 308: przypis 57.
262	23
263	O uroczystościach i przeglądzie wojska, które odbyły się dwukrotnie l.
264	Eva Gyulai:
265	Uścisk dłoni szwedzkiej drużynie: II. Przedstawienie wojny w Polsce autorstwa Györgya Rákócziego autorstwa Erika Jönssona Dahlberga raj zain (1657/1696). W: Pełna rotacja losów i. M. 451-497, tutaj 466-479. Tekstowym odpowiednikiem obrazów jest „Relacja Anhalt” opracowana przez Dahlberga, wykorzystana również jako źródło dla kroniki Samuela Pufendorfa: RA M 1295 fol. 3r – s., 6r – s.
266	24
267
268	Terlon, H.:
269	Wspomnienia I. M. 55–57. Terlon podaje datę soboru wojennego na 12 kwietnia i pisze, że oprócz dwóch władców uczestniczyli w nim także Waldeck, János Kemény i Paul Würtz. Z drugiej strony w liście do Frigyesa Vilmosa, pisanym wspólnie z Johannem Ulrichem Dobrzenskym (Zawichost, 15 IV 1657), Waldeck odnotowuje tylko jedną audiencję u księcia Siedmiogrodu tego dnia, choćby dwa dni później niż sobór; ponadto twierdzi, że ten ostatni kosz nie brał udziału, ponieważ chciał uniknąć szkody dla prestiżowych interesów wyborcy, tj. że może być zmuszony do przekazania uroczystego pierwszeństwa II. Do György Rakoczego. Hessisches Staatsachiv, Marburg (zwany dalej HStA); Rep. 117. Nr 303. Relacja "Anhalti" spisana przez Dahlberga podaje również 15 kwietnia: RA M1295 fol. 5 r.
	http://vencelikove.free.fr/index1506.htm
	http://wlaczpolske.pl/index.php?etap=10&i=1261
		Źródło 1. Mapa. Rzeczpospolita Obojga Narodów w drugiej połowie XVII w., CARTE
		Źródło 2. Jakub Michałowski, Księga pamiętnicza 1648-1655 [fragment]
	Poddanie się szlachty wielkopolskiej Szwedom 1655 r. [pod Ujściem]
	To się stało w niedzielę 25 lipca.
	[Warunki] stanęły z obu stron poprzysiężone.
	Wolne wyznanie wiary i duchowieństwo żeby zostało przy swoich [majątkach i przywilejach].
	Trybunał zwyczajny, grodzkie sądy podług dawnego zwyczaju.
	Oddanie przysięgi do Poznania [w Poznaniu] królowi szwedzkiemu [...].
	Aprobata wszystkich przywilejów poprzednich królów [...].
	Ziemskie dobra mają być wolne od żołnierza [...].
	Wnosili i te ichmć, aby król szwedzki tytułem polskim pierwej się pisał aniżeli szwedzkim.
	Wnieśli i to, żeby król był katolikiem: powiedział Wittenberg [dowódca szwedzki], że to może król dla nich uczynić.
	Obiecali króla do Poznania do przyszłej niedzieli za tydzień [...] wprowadzić.
	[w:] Marek Ferenc, Epoka nowożytna. Teksty źródłowe. Tematy lekcji i zagadnienia do historii w szkole średniej, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2001, s. 158–159.
		Źródło 3. Akt konfederacji tyszowieckiej z 1655 roku fragment]
	[...] Król szwedzki państwa koronne wojskiem swoim pustoszyć, miasta i dwory szlacheckie rabować i wniwecz pozwala obracać […].
	Z tych tedy wszystkich przyczyn i z wrodzonej narodowi polskiemu należytej ku panom swoim cnoty i wiary, zabiegającej dalszemu kościołów polskich spustoszeniu i ojczyzny zniszczeniu, pomienionego króla szwedzkiego za protektora mieć nie możemy i [...] z wszystkimi tymi, którzy by mu w jakikolwiek sposób pomagać chcieli, za wrogów ojczyzny deklarujemy […]. Deklarujemy na wojnie statecznie trwać, dokąd ojczyzny nie uspokoimy.
	[w:] Marek Ferenc, Epoka nowożytna. Teksty źródłowe. Tematy lekcji i zagadnienia do historii w szkole średniej, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2001, s. 160.
		Źródło 4. Oblężenie Jasnej Góry przez Szwedów, obraz z pracowni klasztornej
	[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Oblężenie_Jasnej_Góry_przez_Szwedów_w_1655.jpg]
		Źródło 5. January Suchodolski, Oblężenie Jasnej Góry
	[źródło: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b2/Jasna_G%C3%B3ra_1655.jpg]
		Źródło 6. Augustyn Kordecki, Nowa gigantomachia [fragment]
	Roku następnego, niby bicz Boży, przeciwko Polakom wyruszył z północy Karol Gustaw [...]. Po zajęciu Wielkopolski [...] umyślił aby napaść na klasztor częstochowski […]. Wszelkich środków chwytał się nieprzyjaciel, aby srogością wojny i przestrachem przerazić serca oblężonych […]. Następnych dni i nocy roztaczały się mgły, zapewne dzieło złego ducha, które swoją gęstością tak dalece przeszkadzały, iż ogromnych machin wojennych, kiedy je ku północnym basztom toczono, nie można było dojrzeć […]. Dlatego polecono jednemu z ojców, ażeby przeciw gusłom nieprzyjacielskim wzywał potęgi Boskiej, powietrze zaciemnione egzorcyzmami oczyszczał i broń oblężonych błogosławił.
	[w:] Panowanie Jana Kazimierza w świetle źródeł, Kraków 1923, s. 12–13.
		Ćwiczenia
	Na podstawie źródła 1.
	1. Wyjaśnij termin: walka o dominium Maris Baltici.
	2. Przypomnij, jakie prawa do korony szwedzkiej mieli Zygmunt III Waza i jego synowie – Władysław IV oraz Jan II Kazimierz.
	3. Wskaż na mapie kierunki ataku Szwedów na Polskę w 1655 r.
	Na podstawie źródła 2.
	1. Znajdź na mapie Ujście.
	2. Wyjaśnij pojęcie „pospolite ruszenie”.
	3. Odpowiedz, jaki był stosunek szlachty wielkopolskiej do Szwedów w 1655 r.?
	4. Jakie postanowienia podjęto pod Ujściem w sprawach religijnych?
	5. Czym miało się charakteryzować sądownictwo pod panowaniem szwedzkim?
	6. W jaki sposób szlachta chciała się zabezpieczyć przed skutkami działań wojennych i przemarszów wojsk?
	7. Czego, poza wymienionymi już kwestiami, domagała się szlachta wielkopolska od króla szwedzkiego?
	8. Oceń postawę szlachty wielkopolskiej.
	9. Sprawdź, gdzie poza Ujściem, skapitulowało przed Szwedami pospolite ruszenie.
	10. Wyjaśnij, dlaczego najazd Szwedów na Polskę w 1655 r. zyskał miano potopu.
	Na podstawie źródła 3.
	1. Wyjaśnij termin „konfederacja”.
	2. Przedstaw przyczyny zawiązania się konfederacji tyszowieckiej. Jaki był cel konfederacji?
	Na podstawie źródła 4.
	1. Wskaż na mapie Częstochowę.
	2. Wskaż na obrazie: paulinów, wojska szwedzkie, klasztor.
	3. Odpowiedz, dlaczego klasztor na Jasnej Górze stał się celem zaciekłego ataku Szwedów?
	4. Dlaczego Polacy bronili klasztoru z tak wielką determinacją?
	5. Komu obrońcy, według autora obrazu, zawdzięczali wsparcie?
	Na podstawie źródła 5.
	1. Odpowiedz, jakich środków artystycznych użył malarz budując tragizm przedstawionej sytuacji?
	2. Czy w walkach uczestniczyły tylko osoby świeckie?
	3. Sprawdź, jak długo bronił się przed Szwedami jasnogórski klasztor?
	Na podstawie źródła 6.
	1. Odpowiedz, jak duchowni starali się wspierać walczących?
	2. Kto, według autora, pomagał najeźdźcom, a kto obrońcom klasztoru?
		Praca domowa